سرطان مقعدی چیست؟ علت، علائم اولیه و هرآنچه باید درباره این بیماری بدانید

سرطان مقعدی چیست و چرا این بیماری نادر تا این اندازه در سال‌های اخیر توجه پزشکان و محققان را جلب کرده است؟ برخلاف بسیاری از سرطان‌های دستگاه گوارش، سرطان مقعدی معمولاً در مراحل ابتدایی خود با نشانه‌هایی بسیار خفیف بروز می‌کند و همین موضوع باعث تأخیر در تشخیص آن می‌شود.

هرچند این بیماری در مقایسه با سایر انواع سرطان کمتر شایع است؛ اما اهمیت شناخت دقیق آن به دلیل تشابه علائمش با بیماری‌هایی مثل بواسیر یا شقاق، بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شود.

در این مقاله قرار نیست شما را با اصطلاحات سنگین پزشکی خسته کنیم. هدف ما این است که با زبانی ساده و علمی، توضیح دهیم سرطان مقعدی دقیقاً چیست؟ چه کسانی در معرض آن هستند؟ علت بروز آن چیست؟ و چرا تشخیص زودهنگام می‌تواند مسیر درمان را کاملاً تغییر دهد.

سرطان مقعدی چیست؟

سرطان مقعدی یکی از انواع نادر سرطان‌های دستگاه گوارش است؛ که در ناحیه‌ی پایانی راست‌روده، یعنی کانال مقعد، شکل می‌گیرد. این بخش از بدن وظیفه کنترل عبور مدفوع را بر عهده دارد؛ و در حالت طبیعی توسط عضلات حلقوی (اسفنکترها) محافظت می‌شود.

در سرطان مقعدی، سلول‌های غیرطبیعی به‌صورت کنترل‌نشده در این ناحیه رشد می‌کنند؛ و در صورت عدم درمان، می‌توانند به بافت‌ها و ارگان‌های اطراف نیز گسترش یابند.

این سرطان با دیگر سرطان‌های گوارشی مثل سرطان روده بزرگ یا رکتوم تفاوت دارد؛ چون از نوع خاصی از سلول‌ها منشأ می‌گیرد که معمولاً با عفونت ویروس HPV (ویروس پاپیلوم انسانی) مرتبط هستند. در بیشتر موارد، سرطان مقعدی به شکل تومورهای پوششی (سرطان سلول سنگفرشی) دیده می‌شود؛ اما گاهی ممکن است به شکل‌های دیگری هم بروز کند.

نکته مهم این است که چون علائم اولیه این بیماری شباهت زیادی به بیماری‌های شایعی مثل بواسیر یا شقاق دارد، بسیاری از بیماران در مراحل اولیه آن را جدی نمی‌گیرند. همین تأخیر در پیگیری علائم باعث می‌شود سرطان در مراحل پیشرفته‌تری تشخیص داده شود.

شیوع و آمار سرطان مقعدی

هرچند سرطان مقعدی نسبت به سایر سرطان‌های گوارشی شیوع کمتری دارد؛ اما در سال‌های اخیر روندی رو به افزایش در گزارش‌های جهانی دیده شده است. طبق اطلاعات منتشرشده از منابعی مانند Mayo Clinic و American Cancer Society، این بیماری سالانه حدود ۸٬۰۰۰ تا ۹٬۰۰۰ مورد جدید در ایالات متحده دارد؛ و بیشتر در بزرگسالان بالای ۵۰ سال دیده می‌شود.

زنان اندکی بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند و علت آن ممکن است به نقش برخی فاکتورهای هورمونی یا تفاوت در الگوهای مواجهه با ویروس HPV برگردد. البته این سرطان در مردان هم به‌ویژه آن‌هایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند؛ یا سابقه تماس جنسی محافظت‌نشده مقعدی دارند، دیده می‌شود.

یکی از نکات نگران‌کننده درباره سرطان مقعدی، افزایش موارد ابتلا در میان جوانان در دهه‌های اخیر است؛ موضوعی که ارتباط آن با شیوع بالای عفونت HPV، تغییر سبک زندگی و کاهش مراجعه به موقع برای بررسی علائم در حال بررسی است.

با وجود نادر بودن، افزایش آگاهی عمومی درباره شیوع و فاکتورهای خطر سرطان مقعدی می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و پیشگیری ایفا کند.

علت سرطان مقعدی چیست؟

پاسخ به این سؤال که علت سرطان مقعدی چیست، ساده نیست؛ زیرا مانند بسیاری از سرطان‌ها، این بیماری نتیجه تعامل پیچیده‌ای بین عوامل ژنتیکی، محیطی و ویروسی است. اما پزشکان بر اساس مطالعات گسترده، چند عامل را به‌عنوان دلایل اصلی و زمینه‌ساز این بیماری شناسایی کرده‌اند.

در رأس این عوامل، عفونت با ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) قرار دارد؛ ویروسی که از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود؛ و با انواع سرطان‌های تناسلی نیز ارتباط دارد. گونه‌های پرخطر این ویروس، به‌ویژه HPV نوع ۱۶ و ۱۸، معمولاً در نمونه‌های بافتی بیماران مبتلا به سرطان مقعدی دیده می‌شود.

از دیگر عوامل مهم می‌توان به ضعف سیستم ایمنی اشاره کرد. افرادی که پیوند عضو دریافت کرده‌اند، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند یا مبتلا به HIV هستند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند. همچنین، سابقه زگیل تناسلی در ناحیه مقعد( زگیل تناسلی مقعدی)، استعمال دخانیات، تماس جنسی مقعدی مکرر، و داشتن شرکای جنسی متعدد همگی با افزایش احتمال ابتلا به سرطان مقعدی همراه هستند.

جالب است بدانید برخلاف باور عمومی، ژنتیک به‌تنهایی نقش پررنگی در این نوع سرطان ندارد. اگرچه سابقه خانوادگی ممکن است کمی خطر را افزایش دهد؛ اما نقش عوامل محیطی و عفونی بسیار پررنگ‌تر است.

شناخت این علل، نه‌تنها در پیشگیری مؤثر است؛ بلکه به افراد کمک می‌کند نشانه‌های مشکوک را جدی بگیرند؛ و برای بررسی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنند.

چه کسانی در معرض سرطان مقعدی هستند؟

سرطان مقعدی معمولاً در افرادی بروز می‌کند؛ که در معرض برخی فاکتورهای خطر قرار دارند. این عوامل باعث تغییر در سلول‌های طبیعی ناحیه مقعد می‌شوند؛ و زمینه را برای رشد غیرطبیعی آن‌ها فراهم می‌کنند. شناخت این گروه‌ها می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری و شناسایی زودهنگام داشته باشد.

افراد بالای ۵۰ سال بیشترین میزان ابتلا را دارند، اما این بیماری در سال‌های اخیر در میان افراد جوان‌تر نیز دیده شده است، به‌ویژه آن‌هایی که سابقه عفونت با ویروس HPV دارند. از سوی دیگر، زنان نسبت به مردان کمی بیشتر در معرض خطر هستند. دلایل این تفاوت هنوز به‌طور کامل روشن نیست؛ اما ممکن است به تفاوت در فاکتورهای هورمونی یا الگوی مواجهه با ویروس‌های خاص مربوط باشد.

افرادی با سیستم ایمنی تضعیف‌شده، مانند بیماران مبتلا به HIV یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند (مثلاً پس از پیوند عضو)، بیش از دیگران در معرض ابتلا هستند. همین‌طور کسانی که سابقه زگیل تناسلی یا بیماری‌های مقاربتی دارند، باید نسبت به علائم غیرعادی در ناحیه مقعد هوشیارتر باشند.

در نهایت، سبک زندگی هم نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. مصرف دخانیات، داشتن شرکای جنسی متعدد و انجام مقاربت مقعدی محافظت‌نشده از جمله رفتارهایی هستند که ریسک ابتلا را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهند.

این عوامل به این معنا نیست که ابتلا به سرطان مقعدی حتمی است؛ اما آگاهی از آن‌ها می‌تواند فرد را نسبت به علائم حساس‌تر و مسیر تشخیص و درمان را هموارتر کند.

آیا سرطان مقعدی با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود؟

بله، یکی از دلایل اصلی تأخیر در تشخیص سرطان مقعدی همین موضوع است: شباهت علائم اولیه آن با بیماری‌های شایع و خوش‌خیم مقعدی مثل بواسیر، شقاق، فیستول یا آبسه، بیشتر بیماران در مراحل ابتدایی، خونریزی خفیف، درد یا خارش مقعدی را تجربه می‌کنند. و این نشانه‌ها را به حساب مشکلات معمول می‌گذارند؛ در نتیجه مراجعه به پزشک را به تأخیر می‌اندازند.

بواسیر یا هموروئید یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که علائمش با سرطان مقعدی هم‌پوشانی دارد. هر دو ممکن است باعث خونریزی، درد و حتی احساس توده در ناحیه مقعد شوند. تفاوت اینجاست که در سرطان، علائم با گذشت زمان شدیدتر و پایدارتر می‌شوند و معمولاً با احساس فشار یا تغییر در اجابت مزاج همراه هستند.

شقاق نیز با درد هنگام دفع و خونریزی همراه است، اما برخلاف سرطان، منشأ آن معمولاً زخم سطحی ناشی از یبوست یا فشار زیاد است. فیستول و آبسه مقعدی نیز با درد، ترشح چرک و التهاب ظاهر می‌شوند، ولی معمولاً همراه با علائم عفونت حاد هستند.

حتی پزشک عمومی هم ممکن است در نگاه اول نتواند تفاوت را دقیق تشخیص دهد؛ به‌همین دلیل بررسی دقیق، معاینه تخصصی و در موارد مشکوک، انجام کولونوسکوپی یا نمونه‌برداری لازم است.

در مقاله‌ای دیگر به‌طور کامل و دقیق به تفاوت‌های سرطان مقعدی با بواسیر، شقاق، فیستول و زگیل مقعدی پرداخته‌ایم. اگر می‌خواهید به‌طور بصری و کاربردی تفاوت این بیماری‌ها را بشناسید، حتماً آن مطلب را هم مطالعه کنید.

روش‌های تشخیص سرطان مقعدی (به‌صورت اجمالی)

برای تشخیص سرطان مقعدی، هیچ روش خانگی یا تست ساده‌ای وجود ندارد؛ که به‌تنهایی کافی باشد. این بیماری نیاز به بررسی‌های تخصصی و معاینه دقیق توسط پزشک دارد، به‌ویژه زمانی که علائم آن با بیماری‌های شایعی مثل بواسیر یا شقاق اشتباه گرفته شود. معمولاً روند تشخیص با یک معاینه فیزیکی ساده آغاز می‌شود، اما به آن محدود نمی‌ماند.

پزشک ابتدا ناحیه مقعد را از نظر وجود توده، زخم یا خونریزی بررسی می‌کند. اگر به موردی مشکوک شود، ممکن است انجام آنوسکوپی یا پروکتوسکوپی را پیشنهاد دهد. در این روش‌ها با ابزارهای باریک و مخصوص، داخل کانال مقعد بررسی می‌شود تا هرگونه ضایعه یا توده مشکوک دیده شود.

در صورت مشاهده هرگونه مورد غیرعادی، قدم بعدی نمونه‌برداری (بیوپسی) است. این کار به کمک ابزارهای دقیق و در محیطی تخصصی انجام می‌شود. نمونه‌برداری به پزشک اجازه می‌دهد نوع سلول‌های تومور را بررسی و مرحله پیشرفت بیماری را تشخیص دهد.

در برخی موارد، برای بررسی گسترش سرطان به بافت‌های اطراف، ممکن است از تصویربرداری‌هایی مثل ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن استفاده شود. البته این موارد بیشتر در مراحل پیشرفته‌تر کاربرد دارند.

نکته کلیدی در مورد تشخیص سرطان مقعدی، زمان مراجعه است. هرچه تشخیص زودتر انجام شود، احتمال موفقیت درمان بسیار بالاتر خواهد بود. اگر علائمی مثل خونریزی پایدار، درد، خارش یا توده‌ای غیرعادی دارید که با درمان‌های ساده بهبود نیافته، بهتر است حتماً توسط پزشک متخصص بررسی شوید.

آیا سرطان مقعدی کشنده است؟

این پرسش، یکی از رایج‌ترین دغدغه‌های افرادی‌ست که برای اولین‌بار نام این بیماری را می‌شنوند. واقعیت این است که سرطان مقعدی می‌تواند کشنده باشد، اما معمولاً اگر زود تشخیص داده شود، شانس درمان کامل آن بسیار بالاست. تفاوت میان کشنده بودن یا نبودن این بیماری به مرحله‌ای بستگی دارد که سرطان در آن تشخیص داده می‌شود.

طبق داده‌های منتشر شده از منابعی مانند American Cancer Society، نرخ بقای پنج‌ساله برای سرطان مقعدی، در صورتی که بیماری در مراحل اولیه شناسایی شود، حدود ۸۰٪ یا حتی بیشتر است. اما اگر سلول‌های سرطانی به بافت‌های اطراف یا اندام‌های دوردست گسترش پیدا کنند، این آمار کاهش می‌یابد.

در کنار مرحله بیماری، عوامل دیگری نیز روی پیش‌آگهی اثر دارند: سن بیمار، وضعیت عمومی بدن، وضعیت سیستم ایمنی و پاسخ به درمان. مثلاً افراد HIV مثبت یا کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است روند درمان چالش‌برانگیزتری را تجربه کنند.

از سوی دیگر، درمان‌های امروزی پیشرفت قابل توجهی داشته‌اند. استفاده هم‌زمان از رادیوتراپی و شیمی‌درمانی باعث شده بسیاری از بیماران بدون نیاز به جراحی‌های سنگین، بهبودی کامل پیدا کنند. حتی در موارد پیشرفته، درمان می‌تواند به کنترل بیماری و افزایش طول عمر کمک کند.

در نهایت، پاسخ به این سؤال که آیا سرطان مقعدی کشنده است یا نه، به زمان تشخیص، نوع سلول سرطانی و پاسخ بدن بیمار به درمان بستگی دارد. اما خبر خوب این است که با آگاهی، پیگیری به‌موقع علائم و مراقبت پزشکی دقیق، می‌توان مسیر بیماری را به‌طور کامل تغییر داد.

جمع‌بندی

سرطان مقعدی چیست؟ پاسخ این پرسش را حالا با دقت و جزئیات بیشتری می‌دانیم. این بیماری هرچند نادر است، اما اهمیت آن به دلیل تشابه علائم با بیماری‌های شایعی مثل بواسیر یا شقاق، بسیار بالاست. اغلب بیماران در مراحل اولیه، نشانه‌های خفیف و گمراه‌کننده‌ای را تجربه می‌کنند و همین موضوع باعث می‌شود تشخیص دیرهنگام و درمان دشوارتر شود.

شناخت دقیق این سرطان از نظر علت، عوامل خطر، گروه‌های پرریسک و روش‌های تشخیص، می‌تواند نقش حیاتی در پیشگیری و به‌ویژه درمان زودهنگام داشته باشد. ابتلا به این بیماری هرگز به‌معنای پایان نیست، بلکه آگاهی و اقدام به‌موقع می‌تواند روند آن را کنترل کرده و شانس بهبودی را افزایش دهد.

در صورتی‌که به علائمی مانند خونریزی، درد یا توده غیرعادی در ناحیه مقعد برخوردید که طی چند هفته بهبود نیافت، بهتر است موضوع را جدی بگیرید و با یک پزشک مشورت کنید.

اگر مایل هستید درباره علائم، تصاویر، تفاوت سرطان مقعدی با سایر بیماری‌ها، روش‌های درمان و عوارض بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله جامع و کاربردی ما با عنوان:
«راهنمای کامل سرطان مقعدی: علائم، تفاوت با بواسیر، عکس، درمان و پیش‌آگهی»
را هم مطالعه کنید.